Bonsai (tiếng Nhật: 盆栽; Hán-Việt: bồn tài, nghĩa là "cây con trồng trong chậu") là loại cây cảnh nhỏ có dáng cổ thụ trồng trong chậu cảnh.Bonsai có nguồn gốc từ núi cao Trung Quốc và sau đó nó được phổ biến sang Nhật Bản và Hàn Quốc và khi họ phát hiện trên núi có các cây nhỏ mọc hoang dã giống cây cổ thụ, có sức sống mãnh liệt trong mọi điều kiện khó khăn, sau đó người ta đem nó về trồng trong chậu nhỏ và cắt tỉa làm dáng cho đẹp hơn.Chỉ với những nguyên liệu cơ bản là đất, đá, sỏi, cỏ, cây - tất cả dồn hết vào cái chậu cảnh con con, cộng thêm công phu chăm sóc, cắt tỉa cùng thời gian nuôi dưỡng năm này qua tháng nọ để cây hình thành nên dáng thể cổ phác, già nua theo tuổi tác nhưng mạnh mẽ cùng thời gian, tái hiện được một cảnh quan tự nhiên nhưng thu gọn trong chiếc chậu nhỏ, vậy là thành Bonsai.Trong tiếng Nhật, "Bon" có nghĩa là cái chậu, khay đựng.

 "Sai" có nghĩa là cái cây, việc trồng cây. Bonsai nghĩa là những cái cây được đựng trong chậu, khay và được người trồng dùng các dụng cụ đặc biệt để cắt, tỉa, tạo dáng.Bonsai mang hình dạng của một cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi nhưng được thu nhỏ bằng những kỹ thuật rất cao, các nghệ nhân Bonsai đã biến những cây vô tri vài năm tuổi trở thành cây cổ thụ tí hon với nhiều hình dáng và ý nghĩa khác nhau. Đối với những nghệ nhân này, mỗi cây Bonsai là một tác phẩm nghệ thuật.Người ta dễ dàng nhận biết được tính tình của một con người qua cây cảnh người ấy trồng. Người chơi cây cảnh loại này phải là những tay làm vườn lành nghề, say mê trong nghề và khiếu thẩm mỹ cao.

Ở Nhật Bản, nghệ thuật Bonsai (Bồn tài - cây kiểng trồng chậu) thường gắn liền với đời sống tinh thần của các võ sĩ đạo (Samurai). Chuyện dân gian Nhật Bản thuật lại rằng: hồi thế kỷ 14, có một vị Samurai nghèo khó đã không ngần ngại hi sinh ba cây Bonsai của mình làm chất đốt sưởi ấn cho một vị thiên sư lỡ đường trong đêm đông lạnh giá. Tích truyện ấy trở nên rất nổi tiếng và thường được diễn lại trong các vở kịch Nô - một đại diện cho nền mỹ học Nhật Bản - cho đến tận hôm nay. Sự ra đời của Bonsai thường gắn liền với Mạc Phủ (Bafuku) đầu tiên trong lịch sử Nhật là Kamakura (Liêm Thương) do tướng quân Minamoto Yoritomo lập ra từ năm 1192, đây cũng là thời kỳ Phật giáo thuộc hai tông phái Jodo Shu và Zen phát triển mạnh. 

Khi đó, các thiền sư thuộc tông phái Zen (thiền tông) sống trong tu viện, thường tìm kiếm vẻ đẹp tự nhiên bằng cách đem cây cối về trồng trong chậu, chăm chút và nuôi dưỡng theo lối rút gọn thước tấc và kích cỡ, cho cây phát triển vẻ đẹp trong phạm vi giới hạn, như một không gian vũ trụ thu nhỏ, gọi là Hachi no Ki (cây trong chậu), đến năm 1800 được gọi thành Bonsai - kiểng trồng chậu. Thú chơi Bonsai từ đó dần lan tỏa khỏi phạm vi tu viện sang giới quý tộc, võ sĩ Samurai, và trở thành một bộ môn nghệ thuật độc đáo, gắn liền với những nét văn hóa truyền thống đạm bản sắc Nhật Bản.

Năm 1989, một hội nghị Bonsai thế giới tổ chức tại thành phố Omiya (nay là Saitama) đã khai sinh ra Hiệp hội hữu nghị Bonsai thế giới. Kể từ đó, môn chơi Bonsai kiểu Nhật ngày càng lan rộng và được thế giới ưa chuộng, trong đó có Việt Nam chúng ta.Phong cách chơi Bonsai Nhật Bản có những đặc điểm riêng, có cây Bonsai chỉ nhỏ bằng lòng bàn tay, nhưng cũng có những cây cao hàng mét, được người Nhật phân chia ra các dáng thế cơ bản: Chokkan (dáng trực - thể thẳng đứng), Moyogi (dáng trực tự do), Sakan (thế nghiêng), Kengai và Han Kengai (thế tác đổ và nửa thác đổ), Sekijoju (rễ phủ trên đá), Ishizuke (rễ trong đá), Hokidachi (dáng chổi), Ikadabuki (thể song thụ, tam thụ)...

Theo người Nhật, bất cứ việc gì muốn được xem là toàn thiện thì không những phải hội đủ các đặc tính vật chất, mà còn mang một tính chất không thể cân lường, không thể nhìn thấy, hướng về cõi vô hình. Người Nhật gọi tên là "sabi". Thuật ngữ "sabi" thật khó dịch ra đúng nghĩa. Có người tạm dịch là "patine", tức là lớp meo mốc, rêu phong, bám vào vật bằng đồng cũ, vào tấm bia cổ. Nhưng "sabi" lại có tính chất tinh tế hơn. Những bậc thầy về Bonsai có nhiều bí quyết để tạo ra nét rêu phong như thế.Một cây cảnh toàn hảo không mang dấu vết gì, kể cả những vết uốn nắn mà nó phải trải qua. Nghệ thuật Bonsai trọng về tự nhiên, vỏ cây sần sùi, lồi lõm không đều, mặc dù phủ lớp rêu phong, nhưng phải là không có sự chắp nối, chiết cắt. Những cành vô dụng phải được cắt bỏ đi từ khi mới nhú ra. Tất cả thành phần trong cây cảnh phải hoà hợp, cành không nên già hơn rễ, rễ không già hơn cành. Đầu cây càng già thì càng tròn, trông giống như cái tán. Trái lại cây còn non thì đầu nhọn, được hiểu như tham vọng chưa được thoả mãn, trông thật trơ trẻn. Cũng như người, đến một lúc nào, cây cũng phải biết "an phận" của mình. Không gì khó coi hơn, một cây đã già nua mà "không biết nhẫn", cứ chìa đầu ra, hếch mặt lên trời. Đó là mất quân bình. Cũng là kém khôn ngoan, đã chống lại minh triết của tạo hoá.

 Chơi cây cảnh phải hiểu nguyên tắc nầy. Muốn tạo cho phần trên cùng của cây bé nhỏ có dáng tròn xinh xắn, cần phải tác động bằng nhiều cách. Hiệu quả tốt nhất là độ cạn của chậu. Các cành đều lệ thuộc ít nhiều vào rễ, vì rễ nuôi cành. Rễ đâm thẳng xuống, thì đầu cây phải nhọn. Rễ đâm ngang thì đầu bằng.Khi mùa đông đến, người ta bứng cây ra đặt xuống đất trong vườn theo phương pháp hồi xuân, những cành trên thường chỉa lên trời vì rễ đâm xuống. Như thế có thể tạo nên tán tròn. Với những ý niệm kể trên, một cây cổ thụ hoàn toàn lý tưởng trong Bonsai phải thể hiện được thế quân bình thiêng liêng trong vũ trụ. Đầu trên của cây hơi cong tròn, trông vẻ khiêm tốn. Tuy nhiên, người ta cũng thấy đột phá một vài cây cổ thụ có những cành bên trên ngả mạnh về sau. Trông tưởng như những trận cuồng phong làm cho xô dạt về một phía. Đó là thể hiện số phận khổ đau của những người không muốn an phận, thủ thường.Trồng cây cảnh thu nhỏ là một nghệ thuật ít tốn kém mà một người kéo xe hay một người giàu có, dòng dõi quý tộc đều có thể thực hành được.